Doesburg geeft een boost aan aquathermie in Nederland

Frank Niewold, adviseur duurzame energie en aquathermie vertelt graag hoe dat zit. Ook attendeert hij gemeenten aan de hand van deze casus op kansen en aandachtspunten bij de visievorming rond de energietransitie.

De situatie

Doesburg werkt samen met inwoners en bedrijven aan een energieneutrale toekomst. Om in 2050 energieneutraal te zijn, moet de gemeente 496 TJ aan groene energie opwekken. Dat staat gelijk aan ongeveer 75 voetbalvelden zonnepanelen en vijf 3MW windmolens .

“Als we alle daken van Doesburg vol leggen met zonnepanelen halen we ongeveer 10% van onze totale opgave. We moeten dus op zoek naar andere oplossingen”, zegt wethouder Duurzaamheid Peter Bollen .

Aquathermie maakt het mogelijk warmte te halen uit de IJssel en Oude IJssel. Met IF slaagt Doesburg erin dat zo goed mogelijk te doen. Het eerste resultaat is binnen: Doesburg kreeg de subsidie Proeftuinen aardgasvrije wijken toegekend ter waarde van 4 miljoen euro.

Op zoek naar warmtebronnen

Doesburg vroeg IF twee dingen: breng in kaart welke warmtebronnen er in de buurt zijn. Want hoe mooi zou het zijn om vanuit de eigen gemeente te kunnen voorzien in energie. En laat ons zien wat aquathermie kan betekenen voor de wijk De Ooi.

In De Ooi was al gesprek gaande tussen gemeente, bewoners en verschillende partijen over de vraag of aquathermie en dan vooral thermische energie uit oppervlaktewater een goede oplossing zou zijn. De wijk ligt namelijk direct aan een dijk en daarachter stroomt de Oude IJssel. Zou het technisch en financieel haalbaar zijn om specifiek voor die wijk warmte uit de rivier te halen? Doesburg vroeg IF om dat te onderzoeken.

Schoolvoorbeeld voor Nederland

De Ooi is een wijk is zoals je er enorm veel hebt in Nederland. Met (rijtjes)huizen uit de jaren zestig en zeventig. Wat in De Ooi kan, kan op veel meer plaatsen in het land. Met de gemeente als regievoerder en opdrachtgever en met het type stakeholders die je overal tegenkomt in de energietransitie: woningcorporaties met een groot aandeel, netbeheerders als Liander.

IF als rechterhand van de gemeente

De bewonersgroep werd hier vertegenwoordigd door een wijkraad en zelfs Rijkswaterstaat was er al bij betrokken. Omdat Doesburg voor De Ooi echt naar het water keek, waren ze al in gesprek met het Waterschap en met de provincie Gelderland. Dit zijn echt de stakeholders die een sleutelrol hebben in aquathermie.

Uiteindelijk zaten er dertig mensen aan tafel en vloog IF in als uitlegger en expert op het gebied van techniek en financiën. Wij fungeren als rechterhand. Dat is een positie die ons goed past.

Onze aanpak: inzicht geven in twee stappen

Stap 1 Technisch haalbaarheidsonderzoek

We koppelen vier facetten rond de wijk aan elkaar en berekenen in een techno-economisch model hoe dat energetisch kan werken. In dit geval zijn de vier facetten: het oppervlaktewater, de wijk zelf, de gebouwen met een bepaalde warmtevraag waarin te voorzien is vanuit het oppervlaktewater via een warmtenet. En ten slotte de bodem. Daarin moeten we de warmte opslaan.

Stap 2 Analyses

Met het techno-economisch model voeren we een financiële analyse en een gevoeligheidsanalyse uit. Plus een optimalisatie op het model om te komen tot het meest ideale scenario voor het gebied.

Omdat we expertise op alle gebieden hebben, kunnen we dat mooi aan elkaar koppelen. We werken met onze scenario’s en berekeningen heel gestructureerd van breed naar smal. Bij opdrachtgevers levert dit veel meerwaarde en kennis op over hun wijken. Dat is behulpzaam bij volgende stappen in het proces.

IF is de verbindende kennisleider die alles beter maakt

Als kennisleider neemt IF graag een procesrol op zich als het gaat om gebiedsontwikkeling. Net als gemeenten gaan we de uitdaging daarin aan: op dit moment is dit soort wijken niet een, twee, drie van het aardgas af. Dat gaat om miljoeneninvesteringen en dat vraagt visie op en verstand van gebiedsontwikkeling.

Aquathermie geeft naast energie ook een nieuwe kijk op de rol en inbreng van de verschillende stakeholders. Aquathermie heeft impact op drie beleidsterreinen: bodem, oppervlaktewater en bewoners. We weten er veel van en onderkennen tegelijk de behoefte aan meer data en meer kennis. Bij verschillende stakeholders.

Referentieprojecten als dit zijn er nog niet veel en het financiële deel brengt grote risico’s met zich mee. Dat maakt partijen in zekere zin wat terughoudend. En dat vind ik heel begrijpelijk. Aan aquathermie zitten zoveel aspecten. Neem de ecologische kant ervan. Wat is bijvoorbeeld de impact van temperatuurverandering op bodem, flora en fauna?

Het is belangrijk om op deze thema’s onderzoek te doen en data aan te leveren. Zodat je financiële cases kunt completeren en kunt laten zien.

Aanzetten daarvoor zijn er zeker. Er zijn TEO’s waarbij gemonitord wordt op ecologie. Voor een waterschap levert dat interessante kennis op die van invloed is op het beter in kaart krijgen van je financiële cases. Dat helpt hen bij het faciliteren en ondersteunen van dit soort projecten. Een waterschap ziet zichzelf niet als energieleverancier en zegt juist ‘de energie die het water oplevert, mogen jullie gebruiken binnen bepaalde richtlijnen’.

Succesfactor

Uniek aan Doesburg was dat alle partijen door de procesregisseur van de gemeente al gecommitteerd waren vanaf het begin. Voor projecten als dit heb je best veel data nodig van verschillende partijen. Als die vanaf het begin betrokken zijn, werkt dat echt fijn. Het vergemakkelijkt de procesgang enorm.

Meerwaarde van IF: Inzicht biedt uitzicht op subsidie Proeftuinen aardgasvrije wijken

De energietransitie in Nederland gaat gewoon geld kosten. Dat zal iedereen beamen. Zo goedkoop als met gas wordt het nooit meer. Wij laten alle stakeholders zien wat het gat is tussen de onrendabele top en de businesscase en hoe dat gat te overbruggen is. Iedereen heeft dat inzicht nodig om het voor de bewoners zo kostenneutraal mogelijk te maken.

In Doesburg resulteerde dit inzicht in een volgende stap: het aanvragen van de subsidie Proeftuinen aardgasvrije wijken. Dat is een rijksbijdrage waarmee 19 wijken in 2020 worden aangewezen om een stap in de goede richting te zetten. Met financiële steun.

De businesscase die we Doesburg hebben aangereikt hebben we samen met de stakeholders verder verfijnd met een analyse. Voor circa 900 woningen berekenden we een onrendabele top van 4 miljoen euro en dat is ook de bijdrage die Doesburg aan het rijk heeft gevraagd om de wijk De Ooi aardgasvrij te krijgen.

De proeftuinaanvraag van Doesburg is heel volledig. Niet alleen technisch-economisch maar ook organisatorisch. Inclusief participatie met de bewoners.

Aandachtspunten voor gemeenten bij aquathermie

Draagvlak voor de technieken bij bewoners

Het informeren van bewonersgroepen over hoe technieken werken, speelt een steeds grotere rol bij dit soort projecten. Zeker voor bestaande bouw die moet overgaan op aardgasvrij. Daar ligt de uitdaging. Uitleg geven, past bij onze missie. Het gaat ons ook goed af dankzij de samenwerking met andere partijen.

Dat bleek tijdens een bewonersavond in Doesburg. Na een rondje kritische vragen gaven wij uitleg. Daarop vroeg een wethouder aan de zaal vol bewoners: ‘Wie zou na het horen van dit verhaal absoluut geen aquathermie willen?’ Van de zestig aanwezigen stak er maar eentje zijn hand op. Dat illustreert dat het goed over het voetlicht kwam.

Exploitatie van het systeem

Wie wordt straks de exploitant, een commerciële energieleverancier of een gemeentelijk warmtebedrijf waarvan ook bewoners eigenaar kunnen zijn? Dit is een vraagstuk dat visievorming en keuzes vraagt. Het heeft impact op de governance van je hele model.

IF kan je inzicht geven in kansen en risico’s van exploitatie en advies geven bij de governance van TEO’s. We hebben overzicht over de volle breedte en de voor- en nadelen van alle exploitatievarianten en opties. We rekenen dat ook voor je door. Zodat bestuurders afgewogen keuzes kunnen maken op basis van feiten.

Hoe kwam de expertise van IF samen in deze opdracht?

IF is al dertig jaar bodemexpert en ruim 15 jaar actief met aquathermie. Die twee komen in Doesburg samen. We voegden eraan toe wat we inmiddels doorlopen hebben met gebiedsontwikkeling en warmtenetten dat levert een integraal plaatje op. We werkten dat snel uit en maakten inzichtelijk wat de impact is van aquathermie op technisch, financieel, juridisch en organisatorisch vlak zowel voor de stakeholders als voor de bewoners.

Wat is de impact van dit project?

IF staat voor de transitie van fossiele naar duurzame energie. Als alle woningen in 2050 aardgasvrij moeten zijn, leveren we daaraan een belangrijke bijdrage met onze advieswerkzaamheden op geothermie, aquathermie en bodemenergie.

Bestaande bouw is een grote uitdaging, 4 miljoen bestaande woningen moeten de komende dertig jaar van het aardgas af in Nederland. Met de expertise die IF heeft en het voorbeeld dat de Ooi levert komt er een enorme boost voor Nederland om dit uit te rollen. Hoe aquathermie zich de komende jaren gaat ontvouwen is nog lastig in te schatten. Maar de impact zal groot zijn.

Facts & figures

Testimonial van Rob Groen? Rob.groen@doesburg.nl

In De Ooi zijn we eind 2018 gstart met een pilot over verduurzaming. Dat hebben we samen met de woningcorporatie Woonservice IJsselland, het Waterschap Rijn en IJssel en Liander voorbereid. Daarbij zijn we met de wijk in gesprek gegaan. Na ruim 300 gesprekken met bewoners van de wijk en stakeholders in en om de wijk, werd de mogelijkheid van thermische energie uit oppervlakte water ons onder de aandacht gebracht door het waterschap. Dat hebben we meteen serieus opgepakt samen met de provincie Gelderland en het Waterschap. IF heeft voor ons een eerste verkenning naar de haalbaarheid van deze techniek voor de wijk gedaan. Die was hoopgevend. Door de aanvraag voor de proeftuin in te dienen hebben we de mogelijkheid gehad om het onderzoek verder te verdiepen.

Dat heeft er nu toe geleid dat we geselecteerd zijn uit de 78 aanvragen binnen het Programma Aargasvrije Wijken.

Nu gaan we de mouwen opstropen en aan de slag om een woonlastenneutrale uitvoering van het project mogelijk te maken samen met de bewoners van de wijk.